INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf                                 De karavaan trekt verder

Inleiding       Hoe word je superrijk?

Heb het toeval aan je zijde — kom ter wereld in een superrijke of minstens welgestelde familie — trouw met een superrijke partner — speel handig in op de mogelijkheden — exploiteer grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen — profiteer van bevolkingsconcentraties, geboorte- en immigratiegolven — cash met nieuwe technologie — scoor op nieuwe markten — zoek een mooie plek aan de staatsruif — en heb een paar psychopathische trekjes — zijn de rijken ook gelukkiger? – wat is superrijk?

Portretten: de huizen Nassau-Dillenburg, Nassau-Dietz en Nassau-Siegen (vanaf 1536): toevallige rijkdom — Jan vi‘de Oude’ van Nassau-Dillenburg (1536-1606): broer, steun en toeverlaat van Willem van Oranje — de zonen van Jan vi, Willem Lodewijk, Ernst Casimir en Jan vii: medebouwers aan de Oranje-dynastie — Frits Goldschmeding (1933- heden): miljardair van de flexibele arbeidsmarkt

Hoofdstuk 1 De natuur als bron van rijkdom

De eerste energiehandelaar — graan, de handel aller handel — de kolen- en staalsjeiks der Lage Landen — koloniale grootverdieners — weerst verdienen aan exploitatie, dan aan reparatie

Portretten:Alfred H. Balm (1936-): emigrant, oliemagnaat en bedrijvenkweker — Willem ‘Snikkerieme’ van Duvenvoirde (1290-1353): van toevalszoon tot topambtenaar, grondbezitter, energieproducent en internationaal bankier — Kloosterorden (vanaf de zesde eeuw): grootgrondbezitters, medebestuurders, agro-ondernemers en bankiers 

Hoofdstuk 2 Rijk worden aan bevolkingsgroei en verstedelijking

De golven van geboorte, dood en migratie — een laatmiddeleeuwse bevolkingsexplosie — een migratie van brain and money — uitdijende steden — de achterkant van snelle bevolkingsgroei — rijkdom in het industriële tijdperk — de opkomst van de consumentenmarkt — de risico’s van een ‘youth bulge’

Portretten: De Lalaing (vijftiende-zestiende eeuw): vijf eeuwen militairen, topambtenaren en bestuurders — de kruisridderorden (vanaf de twaalfde eeuw): katholieke jihadisten, machtige bankiers en ziekenzorgers — Johann von Bodeck (1555-1631): bankier, tijdelijke Nederlander, grondlegger van de beurs van Frankfurt — familie Van Heek (vanaf 1778): van handelaar tot grootindustrieel — familie Colruyt (1925-): rijk door grote bevolking en kleine prijsjes

Hoofdstuk 3 Immigranten als brengers van rijkdom

Immigratie is goed voor de welvaart mits… — handel, innovatie en rijkdom door buitenlanders — de grote trek van Zuid naar Noord — Rijke vluchtelingenstromen — de aantrekkingskracht van renteniers — immigratie als motor van de (eerste) industrialisatie… en omgekeerd — de twintigste eeuw: van rijke instroom naar uitstroom van rijkdom — koekoeksmiljardairs: een oude nieuwe trend voor de eenentwintigste eeuw?

Portretten:Ralph Sonnenberg (1934-): vluchteling-miljardair achter de schermen — Huis Oranje-Nassau: geboren in Duitsland – Engelbrechtivan Nassau-Dillenburg (ca. 1370-1442): de eerste Nassau in Nederland – Willem i‘de Rijke’ van Nassau-Dillenburg (1487-1559), aan kinderen, niet aan geld – Willem ‘de Zwijger’ van Oranje (1533-1584): rijk door erfenis, arm door oorlog – Maurits van Oranje (1567-1625): militair genie en grondlegger van het Oranjekapitaal — Leopold i(1790-1865): Duitse vorst op Belgische troon

Hoofdstuk 4 Geopolitieke macht als raamwerk voor rijkdom

Grootmachten bieden meer kansen voor superrijkdom – pionnen in het Europese machtsspel — opmars vanuit het zuiden — onder Bourgondische en Habsburgse vlag — de alliantiepolitiek van de (Oranje)-Nassaus —Franse, Britse en Amerikaanse oriëntaties — Back to the future?

Portretten: familie Nolet (sinds 1691): jeneverstokers met drie eeuwen succes op de wereldmarkt — Pieter Stadnitski (1735-1795): patriot, rijk door speculatie met Amerikaanse grond — Hendrik iiivan Nassau-Breda (1483-1538): topman in het Europese bestuurdersnetwerk van Karel v, verwekker van het huis Oranje-Nassau

Hoofdstuk 5 Metropolen als concentraties van macht en rijkdom

De Lage Landen staan in de middenmoot op de ranglijsten der rijkste westerse landen…

…maar tellen relatief minder superrijken dan grote landen — niet aan de top van de rijke landen maar wel in de staart van de grote rijke westerse metropolen — de Vlaamse Ruit en de Randstad Holland al vroeg metropolitaans — metropolen en hun achterland — metropolen als centra van de wereldeconomie — de megalopolis

Portretten: Louis de Geer (1587-1652): wapenfabrikant zonder scrupules — familie Brenninkmeijer (1761- heden): conservatieve, gedisciplineerde ondernemers, katholiek, superrijk en zeer gesloten — Dominicanen (sinds 1216) en jezuïeten (sinds 1534): stedelijke ideologen, wetenschappers en opleiders van de elite — de prins-bisschoppen van Luik (sinds 980) en Utrecht (sinds 695): meer wereldlijke dan geestelijke leiders

Hoofdstuk 6 Innovatie en transport als routes naar rijkdom

De dynamiek achter technische innovatie — een innovatieve glorietijd — oorlog als bron van rijkdom — de digitale supersterreneconomie — de Nederlanden als Knooppuntlanden — Hollands Transportglorie — adirty, not so global village 

Portretten: Lieven Gevaert (1868-1935): Vlaams nationalist, fabrikant van fotorolletjes — familie Cigrang (sinds 1912): reders met oorlogsverleden — Jan Witheyn jr. (1642-1737): scheepsbouwer en importeur in de Gouden Eeuw — familie Boissevain (sinds achttiende eeuw): van vluchtelingen tot reders en bankiers — familie Hudig (sinds de zeventiende eeuw): Rotterdamse havenbaronnen met handige huwelijkspolitiek

Hoofdstuk 7 Rijkdom in de driehoek markt, media en ideologie

Nieuwe versus oude rijken — oude en nieuwe markten — de overheid als markt — media, ideologie en markt — de media: speeltje voor de rijken of instrument voor politieke beïnvloeding? — de politisering en commercialisering van het internet 

Portretten: familie Poppen (1545-1699): van vele markten thuis en ostentatief rijk — Ernest Solvay (1838-1922): sociaaldemocratische ondernemer, stichter van een industrieconcern met vertakkingen in de hele Belgische economie — familie Pon (sinds 1895): groot door fiets, Kever en scootmobiel — familie Huguetan (sinds 1685): gevluchte hugenoten, succesvolle uitgevers en bankiers

Hoofdstuk 8 De helpende hand van fiscus en staat

Handel in financiële producten is van alle tijden — rijk worden en het indekken van risico’s — ons kent ons en weet wat er speelt — meewaaien met de fiscale wind — de staat als vangnet voor de rijken — de (kerkelijke) schatkist als graaikist — de (wereldlijke) schatkist als graaikist — geld maken met geld — van family fund naar private equity fund

Portretten: familie Hoeufft (1578-1815): Nederlands-Franse financieel intermediairs — Léon Melchior (1926-2015): bouwondernemer, belastingvluchteling, investeerder en paardenfokker met oorlogsverleden — Ferdinand Meeûs (1798-1861): financieel voorman van de Belgische afscheiding, rijk dankzij de Société Générale — familie De Houblon/Hope (sinds vijftiende eeuw): financiers van vorsten en oorlogen, ‘geen kantoor zo machtig’

Hoofdstuk 9 De rijken worden rijker en de ongelijkheid wordt groter

De ongelijkheid neemt (weer) toe — ongelijkheid in Europa groter dan in de Verenigde Staten (kader) — de terugkeer van de supertycoons — de hefbomen van de toenemende ongelijkheid: 1. De algemene toename van de welvaart, 2. De beschikbaarheid van goedkope arbeidskrachten in eigen land, 3. De beschikbaarheid van goedkope arbeidskrachten in minder ontwikkelde landen, 4. De globalisering van de productie, 5. Automatisering, 6. Beleggen in het buitenland, 7. Het financiële systeem, 8. Macht, 9. Vererving, 10. Klassenverschijnselen — de bittere tegenkrachten: oorlog en recessie

Portretten: Leopold II van België (1835-1909): beestachtig heerser van de Congo — de familie Bunge (sinds 1818): van dominee naar koopman

Hoofdstuk 10 Hoe de rijken komen, gaan en blijven

Het zijn sterke benen… — een kleine typologie der hedendaagse rijken — leven op het spek der publieke rijkdommen — de twee-generatiesregel — hoe rijkdom doorrolt: via erfenissen, schoondochters en schoonzoons — de complexe rol van de rijke vrouw

Portretten: families De Spoelberch, De Mévius, Vandamme en D’Arenberg (sinds de veertiende eeuw): adellijke Belgische biermagnaten — familie Van Wassenaer (sinds 1200): financiële slagader van Nederland, pijler onder het Oranje-kapitaal                                                                                                

Hoofdstuk 11 De netwerken van rijkdom, ideologie en staat

Familienetwerken — de moderne adel: klein maar hecht — van old boy networks naar deal boy networks — netwerken van bedrijven — de PayPal-maffia (kader) — de rijken en de ideologisch-bestuurlijke netwerken — de nieuwe netwerken van rijkdom, ideologie en staat – complotten

Portretten: familie Blijdenstein (sinds begin achttiende eeuw): textielfabrikanten, bankiers, landontginners, politici en vooral: sterke netwerkers — Johan Maurits van Nassau (1604-1679): succesvol legerleider, Duitser én Nederlander, gouverneur van Nederlands-Brazilië — Adrianus vi(1459-1523): opvoeder en dienaar van Karel v, sobere en enige Nederlandse paus

Hoofdstuk 12 De superrijken en hun psychopathische trekjes

Over superioriteitswaan, egocentrisme en andere psychopathische trekjes – De gevaren van psychopathische trekjes: 1 onbevreesd / roekeloos, 2 geconcentreerd / monomaan en autoritair, 3 doelgericht / obsessief, 4 koelbloedig / meedogenloos, 5 zelfbewust / ijdel, 6 zakelijk / opportunistisch, 7 charmant / bedrieglijk en manipulatief, 8 charismatisch / opruiend, 9 daadkrachtig / impulsief en rusteloos, 10 gericht op seks — een ondergrond van onzekerheid

Portretten: familie Della Faille (sinds 1398): Vlaamse Italianen met rücksichtslose ritselmethoden — familie Clifford (sinds 1640): van plantage-eigenaren en speculanten tot bestuurders en hofdignitarissen — Adriaan van der Hoop (1778-1854): ijdele bankier met dure hobby’s

Samenvatting en enkele belangrijke conclusies

Verantwoording Het traceren van de rijksten en de belangrijkste bronnen

Noten

500 Rijksten der Nederlanden vanaf jaar 1000

Literatuurlijst

Register van personen, bedrijven, organisaties en thema’s